ورم معده یا گاستریت پدیده‌ای است که در آن پوشش محافظ معده دچار التهاب و تورم می‌شود.
نوشته شده توسط فرزانه اردستانی
این بیماری به اشکال گوناگونی پدیدار می‌شود: ورم معده حاد با التهاب ناگهانی و شدید همراه است؛ ورم معده مزمن شامل التهاب طولانی مدتی است که در صورت عدم درمان می تواند سال‌ها ادامه یابد؛ و ورم معده فرسایشی که شکل کمتر شایع این بیماری است و معمولاً التهاب زیادی ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند منجر به خونریزی و زخم در پوشش معده شود.
علائم ابتلا به ورم معده چیست؟
گاستریت در همه افراد علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کند اما رایج ترین این علائم را در ادامه برمی‌شماریم:
- حالت تهوع
- استفراغ
- احساس پری در قسمت بالای شکم، به خصوص پس از غذا خوردن
- سوءهاضمه
گاستریت فرسایشی نیز ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- مدفوع سیاه و قیرمانند
- استفراغ خون یا موادی شبیه به تفاله قهوه
علل ابتلا به ورم معده چیست؟
ضعف در لایه پوششی معده زمینه‌ای را فراهم می‌سازد که در آن ترشحات گوارشی به معده آسیب می‌زنند و آن را ملتهب می‌سازند. پوشش نازک یا آسیب دیده معده خطر ابتلا به گاستریت را افزایش می‌دهد.
عفونت باکتریایی دستگاه گوارش نیز می‌تواند منجر به گاستریت شود. عفونت هلیکوباکتر پیلوری پوشش داخلی معده را آلوده می‌کند. این عفونت معمولاً از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد، اما ممکن است از طریق غذا یا آب آلوده نیز منتقل شود.
برخی شرایط و فعالیت ها ممکن است خطر ابتلا به گاستریت را افزایش دهند. برخی از این موارد عبارتند از:
- مصرف افراطی الکل
- استفاده روتین از داروهای ضدالتهابی غیراسترئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین
- مصرف کوکائین
- افزایش سن؛ جداره معده با گذر زمان به مرور نازم می‌شود.
- مصرف دخانیات
سایر عوامل با اثر کمتر عبارتند از:
- فشار و استرس
- اختلالات خود ایمنی
- اختلالات گوارشی مانند بیماری کرون
- عفونت‌های ویروسی
ورم معده چگونه درمان می‌شود؟
درمان ورم معده به علت بیماری بستگی دارد:
- کنترل داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)
اگر گاستریت در اثر مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) یا سایر داروها پدید آید، احتمالاً اجتناب از این داروها در تسکین علائم موثر واقع خواهد شد. در این صورت، توصیه می‌شود قبل از قطع یا تغییر دوز دارو با پزشک خود مشورت کنید. این داروها معمولاً در درمان درد ( به ویژه دردهای مفصلی)، درجه حرارت بالا (تب) و التهاب (تورم) کاربرد دارند.
- درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری
پزشکان به طور معمول گاستریت ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری را با آنتی‌بیوتیک درمان می‌کنند تا باکتری‌ها را از بین ببرند. این بیماری اغلب شایع و بی‌دردسر است اما گاهی منجر به مشکلاتی بزرگتر مانند زخم معده یا سوراخ شدن آن نیز می‌گردد. غذ، آب، ظروف یا بزاق و سایر مایعات بدن هلیکوباکتر پیلوری را انتقال می‌دهند.
سایر داروهای ورم معده
علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای دیگری نیز در درمان ورم معده نقش دارند:
- مهارکننده‌های پمپ پروتون
داروهایی به نام مهارکننده‌های پمپ پروتون با مسدود کردن سلول‌هایی که اسید معده را تولید می‌کنند، کار می‌کنند. بازدارنده های رایج پمپ پروتون عبارتند از: امپرازول (پریلوسک)،لانزوپرازول، اسموپرازول (نکسیوم)
با این حال، استفاده طولانی مدت از این داروها، به ویژه در دوزهای بالا، نه تنها خطر شکستگی ستون فقرات، لگن و مچ را افزایش می‌دهد، بلکه ممکن است منجر به افزایش خطر نارسایی کلیوی، زوال عقل و کمبود مواد مغذی شود.
لذا ضروری است که قبل از شروع درمان با این داروها، با پزشک معالج مشورت نمایید.
- داروهای کاهش دهنده اسید
فاموتیدین (پپسید) یکی از نمونه‌های دارویی است که میزان اسید تولیدی معده را کاهش می‌دهد.
این داروها با کاهش میزان اسیدی که در دستگاه گوارش آزاد می‌شود، درد ورم معده را تسکین می‌دهند و پوشش معده فرصتی برای بهبود می‌یابد.
- آنتی‌اسیدها
آنتی‌اسیدها در تسکین سریع درد ورم معده کاربرد دارند. این داروها می‌توانند اسید معده را خنثی سازند. در عین حال، مصرف برخی از آنتی اسیدها ممکن است منجر به اسهال یا یبوست شود.
- پروبیوتیک‌ها
مطالعات نشان داده است که پروبیوتیک‌ها به بهبود زخم معده کمک می‌کنند. با این حال، هیچ شواهدی مبنی بر تأثیر آن‌ها بر ترشح اسید وجود ندارد.
در حال حاضر هیچ دستورالعملی مبنی بر استفاده از پروبیوتیک‌ها برای درمان زخم وجود ندارد.
بیماری ورم معده را چگونه تشخیص می‌دهند؟
در ابتدا پزشک معالج یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و علائم بیمار و سابقه بیماری خانوادگی وی را ارزیابی می‌کند. سپس، جهت بررسی ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری ممکن است انجام آزمایش‌هایی چون آزمایش تنفس، خون یا مدفوع را توصیه کند. علاوه براین پیگیری وانجام اقدامات زیر نیز مرسوم است:
- آندوسکوپی دستگاه گوارش در بررسی التهاب در مری، معده و اثنی عشر (دوازدهه) کاربرد دارد؛ در حین این فرآیند، ممکن است پزشک یک نمونه کوچک یا بیوپسی از پوشش معده بگیرد و یک آسیب‌شناس این نمونه را برای وجود هر چیز غیعادی مطالعه کند.
- جهت بررسی نواحی مورد نظر، از دستگاه گوارش بیمار، پس از نوشیدن محلولی باریمی، با اشعه ایکس تصویربرداری می‌کنند.
- برای ارزیابی علل دیگر علائم ورم معده یا علائم عوارضی از بیمار آزمایش خون می‌گیرند.
- با انجام آزمایش مدفوع احتمال ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا وجود خون در مدفوع را بررسی می‌کنند که ممکن است حاکی از خونریزی در معده باشد.
- گاهی از بیمار می‌خواهند که آزمایش تنفس اوره را انجام دهد؛ با قورت دادن یک کپسول اوره و بررسی دی‌اکسیدکربن در بازدم بیمار، می‌توان عفونت هلیکوباکتر پیلوری را تشخیص داد.
عوارض ابتلا به ورم معده چیست؟
در صورت عدم درمان ورم معده ممکن است با عوارض به خصوصی رو‌به‌رو می‌شوید. اشکال خاصی از گاستریت می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد، به ویژه در افرادی که پوشش معده نازکی دارند.
عوارض ممکن است شامل این موارد باشد:
- کم خونی
- کمبود ویتامین ب۱۲، ویتامین دی، اسید فولیک، ویتامین سی، روی، کلسیم و منیزیم
- خونریزی در معده
- سوراخ شدن داخل معده
- زخم معده
- از بین رفتن سلول‌های غدد معده در اثر ابتلا به ورم معده مزمن
- متاپلازی و دیس‌پلازی معده که از انواع ضایعات پیش سرطانی در معده هستند.
- آکلریدری (کاهش اسید معده)
- سرطان‌هایی مانند سرطان معده، لنفوم معده و تومورهای عصبی غدد درون ریز
پیش‌گیری از ورم معده
به صورت کلی راهبردهای پیشگیرانه به وضعیت سلامتی و محیطی شما بستگی دارد. اما، از آن‌جایی که ورم معده همیشه علت مشخصی ندارد، پیش‌گیری از آن دشوار است.
با این حال، راهکارهای مؤثری نیز وجود دارند:
- رعایت بهداشت شخصی؛ شستن مرتب دست‌ها خطر ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری را کاهش می‌دهد.
- مراقبت از سلامت روان؛ اقدامات خودمراقبتی و تنش‌زدایی ممکن است خطر ابتلا به گاستریت ناشی از استرس را کاهش دهند.
- حفظ یک رژیم غذایی سالم؛ وعده‌های غذایی کوچک، آهسته و منظم غذا خوردن و پرهیز از غذاهای سرخ شده، شور، شیرین و تند
- ترک مصرف دخانیات.
- اجتناب یا محدود کردن الکل و کافئین.
بایدها و نبایدهای رژیم غذایی
رژیم غذایی نقش مهمی در سلامت گوارش و سلامت کلی بدن دارد. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند تا حد زیادی علائم را تسکین بخشد.
به طور کلی، رژیم غذایی ورم معده ایجاد نمی‌کند، اما برخی غذاها می‌تواند علائم را بدتر می‌سازند. این مواد غذایی عبارتند از:
- سرخ‌کردنی‌ها
- غذاهای تند
- غذاهای اسیدی
برخی بیماران متوجه شده‌اند که مصرف این غذا و نوشیدنی‌ها به کاهش علائم گاستریت کمک کرده است:
- غذاهای پرفیبر، مانند غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و لوبیا
- غذاهای کم‌چرب مانند ماهی، گوشت بدون چربی و سبزیجات
- غذاهایی با اسیدیته کم، از جمله سبزیجات و لوبیا
- نوشیدنی‌های بدون گاز
- نوشیدنی‌های بدون کافئین
