نقشِ متمایزِ کتابخانه در تمدنِ نوین اسلامی: نگاهی به تفاوت‌ها
بیانیه گام دوم انقلاب، نقشی نوین و متمایز برای کتابخانه در تمدن نوین اسلامی ترسیم می‌کند. این نقش، برآمده از تفاوت‌های بنیادینِ این تمدن با تمدن‌های غربی و شرقی است. تمدن نوین اسلامی، بر پایه اصول دینی و ارزش‌های انسانی، می‌کوشد جایگاهِ انسان را در جهان با نگاهی متفاوت و متعالی ترسیم کند. این نگاه، با تأکید بر تعقل، اندیشه، و معنویت، بر نوعی ارتباطِ منسجم و یکپارچه میان دین، دانش و زندگی تأکید می‌ورزد.
این تفاوت اساسی در نگرش، بر جایگاه کتابخانه‌ها تأثیر مستقیم دارد. در تمدن‌های غربی، کتابخانه‌ها گاه به صرف انباری از اطلاعات و منابع علمی صرف تقلیل می‌یابند؛ در حالی که در تمدن‌های شرقی، شاید جنبه‌های اجتماعی و ارتباطی کتابخانه‌ها کمرنگ‌تر باشد. اما تمدن نوین اسلامی، در جهت تبیینِ یک هویتِ نوین و جامع، بر تعاملِ انسان با کتاب و دانش، و ربط آن به آرمان‌ها و اهدافِ بزرگ، تأکید می‌کند.
کتابخانه‌های تمدن نوین اسلامی، باید فضایی باشند برای پویشِ علمی و اندیشگی، اما با رویکردی که دغدغه‌های انسانی و معنوی را نادیده نمیگیرد. در این فضا، مباحثِ دینی و اخلاقی به گونه‌ای با دانش‌های علمی پیوند می‌خورند که راهنمای عمل و زندگی باشند. این پیوند، تأثیری عمیق بر شیوه‌های پژوهش و نوعِ آموزش دارد. کتابخانه‌ها، دیگر تنها انبارِ اطلاعات نیستند، بلکه کانون‌هایِ بحث و گفتمان، و محلِ شکل‌گیریِ اندیشه‌های نوین در راستای آرمان‌های تمدن نوین اسلامی‌اند.
همچنین، تفاوت‌های درونی تمدن نوین اسلامی، همچون تأکید بر عدالت اجتماعی، احیاِ فرهنگِ بومی، و احاطه بر تمام ابعادِ زندگی انسان، باید در طراحی و فعالیتِ کتابخانه‌ها نیز لحاظ شود. این امر، شامل ایجاد فضاهای تعاملی و متنوع برای افراد با سنین، نیازها و تخصص‌های مختلف، و نیز ایجاد ارتباطاتِ قوی میان کتابخانه و سایر مراکز علمی و فرهنگی می‌شود. اهمیتِ حفظِ هویتِ ملی و بومیِ تمدن، در کنار نگاهِ جهانی، در نحوهِ انتخاب و ترویجِ منابعِ کتابخانه‌ای، آشکار است.
بنابراین، کتابخانه‌های تمدن نوین اسلامی، باید با در نظر گرفتنِ این تفاوت‌ها، نقشِ خود را به عنوان کانونِ گفتمان و تعامل و پلِ ارتباط میان اندیشه‌ها و عمل، بازتعریف کنند. این مراکز باید بتوانند بر اساس چشم‌اندازِ ارائه شده توسط بیانیه گام دوم، با ایجادِ برنامه‌های نوآورانه، به طور فعال و هدفمند، دانش و اندیشه را به سوی پیشرفتِ تمدن نوین اسلامی هدایت کنند.
فصل دوم: جایگاه دانش و اندیشه در تمدن نوین اسلامی
نقش‌آفرینی مجدد کتابخانه‌ها در منظومه تمدن نوین اسلامی: تعالی فکری و معرفتی
کتابخانه‌ها، به عنوان نگه‌داران دانش و گنجینه‌های اندیشه، در هر تمدنی نقش کلیدی داشته‌اند. در عصر کنونی، با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب و آرمان تمدن نوین اسلامی، بازنگری در جایگاه کتابخانه‌ها، نه تنها ضرورت، بلکه امری حیاتی است. برای تقویت نقش کتابخانه‌ها در ترویج و اشاعه دانش و اندیشه مورد نظر در این تمدن، باید از چندین الگوی رویکردی بهره برد.
اولین گام، تغییر رویکرد از کتابخانه‌های صرفاً ذخیره داده به مراکز پویا و تعاملی است. این مراکز باید به عنوان فضاهای گفتمان و تبادل نظر بین دانش‌آموختگان، پژوهشگران و نخبگان عمل کنند. برپایی کارگاه‌ها، سمینارها، و جلسات نقد و بررسی، می‌تواند به ایجاد گفت‌وگوهای علمی و فرهنگی منجر شود و موجب رشد فکری و معرفتی شود.
اهمیت دیگر، ادغام آموزه‌های اسلامی با یافته‌های علمی نوین در کتابخانه‌هاست. برای مثال، ایجاد بخش‌هایی با عنوان “فلسفه و دانش” می‌تواند تعمیق باورهای دینی و تقویت ایمان را در کنار آموزش‌های مدرن تسهیل کند. همچنین، برنامه‌ریزی‌های فرهنگی برای معرفی و تبیین اندیشه‌های اسلامی در قالب گفتمان‌های علمی و عملی، می‌تواند نقش مهمی در ترویج و گسترش بینش‌های نوین داشته باشد.
اهمیت بسزایی که می‌توان به برنامه‌های آموزشی و تربیتی در کتابخانه‌ها داد. ایجاد دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و بلندمدت در حوزه‌های مختلف علمی و مهارتی، می‌تواند به توانمندسازی افراد و تربیت نسل‌های آگاه و مسئول منجر شود. این دوره‌ها باید با توجه به نیازهای جامعه و در راستای اهداف تمدنی نوین اسلامی طراحی شوند.
راهبرد دیگر، استفاده از فناوری‌های نوین در کتابخانه‌هاست. بکارگیری سیستم‌های دیجیتال، پایگاه‌های داده آنلاین، و کتابخانه‌های مجازی، می‌تواند دسترسی به منابع دانش را برای عموم مردم تسهیل کند. همچنین، ایجاد فضای مجازی برای گفتمان‌ها و تبادل نظر، می‌تواند به گسترش دامنه ارتباطات فکری و فرهنگی بین افراد و جوامع مختلف کمک کند.
همکاری نزدیک با مراکز علمی، پژوهشی، و سازمان‌های دولتی و خصوصی، از دیگر محورهای مهم است. این همکاری می‌تواند منجر به اشتراک‌گذاری منابع، برنامه‌ریزی مشترک برای طرح‌های پژوهشی و اجرای برنامه‌های آموزشی شود. در این همکاری، می‌توان از تجربه و تخصص افراد در بخش‌های مختلف بهره‌مند شد.
در نهایت، ایجاد محیطی آرام و جذاب در کتابخانه‌ها، از نظر طراحی و معماری و نیز از نظر امکانات رفاهی، مهم است. این محیط باید علاوه بر جذابیت، با ارزش‌های دینی و فرهنگی جامعه نیز همسو باشد. با این رویکرد، کتابخانه‌ها می‌توانند به عنوان مراکز مهم علمی، فرهنگی، و اجتماعی عمل کنند و به تقویت و توسعه تمدن نوین اسلامی کمک کنند.
