نقش کانون‌های دانش در انعکاس آرمان‌های تمدن نوین اسلامی
کتابخانه، در تمدن نوین اسلامی، فراتر از انبارِ کتب، به عنوان کانونِ دانش و اندیشه، نقشِ راهبردینی را بر عهده می‌گیرد. نقشی که با بازتابِ بیانیه گام دوم انقلاب و آرمان‌های آن، معنا و جهت‌گیریِ نوینی می‌یابد. کتابخانه، با تبیین و ترویج این آرمان‌ها، می‌تواند به عنوان پلی بین شعار و عمل، در جامعه، نقشی کلیدی و تعیین‌کننده ایفا نماید. این تبیین، با بهره‌گیری از رویکردی چندبعدی و هدفمند، به طور اساسی به سه مقوله اصلی تقسیم می‌شود:
نخست، کتابخانه‌ها می‌توانند به عنوان فضایِ گفتمانِ انتقادی و عدالت‌محور عمل کنند. ارائه منابعی که به نقدِ اجتماعی و تحلیلِ مسائلِ عدالت‌خواهانه می‌پردازند، درک عمیق‌تری از مفاهیمِ عدالت و آزادی را در جامعه شکل می‌دهد. برگزاری کارگاه‌ها، نشست‌ها و گفتگوهای آزاد، زمینه‌ای برای بررسی و ارزیابیِ نظام‌های اجتماعی و سیاسی در سایهِ عدالتِ اجتماعی فراهم می‌آورد. با ترویجِ تفکرِ انتقادی و نقادانه، کتابخانه‌ها به شهروندانِ آگاه و کنشگرِ اجتماعی تبدیل می‌شوند.
دوم، کتابخانه‌ها می‌توانند مروّجِ آزادیِ اندیشه و بیان باشند. این موضوع، از طریق ایجاد فضایی امن و آزاد برای بیانِ عقایدِ مختلف، و دسترسیِ آزاد به منابع متنوعِ اطلاعاتی، محقق می‌شود. تشویق خواندنِ آثار متفاوتی که گاه دیدگاه‌های متضاد دارند، در کتابخانه‌ها می‌تواند، احترام به تنوعِ دیدگاه‌ها را تقویت کند. در این فضا، مباحث آزاد و انتقادی، زمینه را برای رشدِ تفکرِ انتقادی و مستقل در جامعه فراهم می‌سازند.
سوم، کتابخانه‌ها می‌توانند در بازشناسی و تقویتِ هویتِ ملی و استقلال فکری، نقشی اساسی ایفا کنند. معرفی و ارائه منابعی که به تاریخ، فرهنگ و تمدنِ ایرانی و اسلامی می‌پردازد، زمینه را برای آشنایی عمیق‌تری با هویت ملی فراهم می‌سازد. از طریق ایجادِ بستر مناسب برای پژوهش و نوآوری، و تسهیلِ همکاری‌های علمی بین‌المللی، کتابخانه‌ها می‌توانند به پیشرفتِ فردی و جمعی، در جهت استقلالِ فکری، کمک شایانی کنند.
به‌طور کلی، نقش کتابخانه‌ها در تبیین و ترویج اهداف و آرمان‌های بیانیه گام دوم انقلاب، فراتر از ارائه منابع اطلاعاتی، بر ایجادِ فضایی برای تفکر انتقادی، گفتمان آزاد، رشدِ هویتِ ملی، و ترویجِ ارزش‌های اجتماعی متمرکز است. این تلاش‌ها، با برنامه‌ریزی و طراحیِ جامع و هدفمند، و با مشارکت فعالِ جوامع محلی، می‌تواند به تحققِ آرمان‌های انقلاب و تمدن نوین اسلامی منجر شود. اهمیتِ مشارکتِ فعالِ نهادهای مختلف، و درکِ عمیق از نیازهای جامعه هدف، برای موفقیت این تلاش‌ها حیاتی است.
رُشدِ جایگاهِ کتابخانه در تمدن نوین اسلامی؛ چالش‌ها و راهکارها
کتابخانه، در پرتو بیانیه گام دوم انقلاب، دیگر صرفاً انبارِ کتب نیست، بلکه کانونِ گفتمان و اندیشه، و پلی است میان آرمان و عمل. اما این مسیرِ رو به جلو، مملو از چالش‌هاست که پیش‌بینیِ دقیق و راهبردی آن‌ها، برای دستیابی به جایگاهِ مطلوب، ضرورت می‌یابد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، فقدانِ بودجه و منابع مالی کافی برای تجهیزِ کتابخانه‌هاست. در عصرِ اطلاعات و ارتباطات، نیاز به منابعِ دیجیتال و نرم‌افزارهای پیشرفته، و همچنین به روزرسانیِ مداومِ مجموعه‌های کتابخانه‌ای، هزینه‌های هنگفتی را طلب می‌کند. عدمِ حمایت مالیِ کافی از سوی نهادهای مربوط، مانعِ دسترسیِ گسترده به این منابع حیاتی می‌شود. راهکار این چالش، جستجوی منابعِ مالی متنوع است؛ از جمله مشارکتِ بخش خصوصی، جذبِ کمک‌های بین‌المللی در حوزهِ کتابخانه‌داری، و افزایشِ بودجه‌های دولتی در راستای حمایت از مراکز دانش.
چالشِ دوم، عدمِ توجهِ کافی به نیازهای متنوعِ مخاطبان مختلف است. طیفِ وسیعی از مخاطبان، از کودکان و نوجوانان گرفته تا پژوهشگران و متخصصان، هر یک به نیازهای متفاوتی در کتابخانه‌ها دارند. طراحیِ برنامه‌های متنوع و پاسخگویی به این نیازهای گوناگون، مستلزمِ شناختِ دقیقِ جامعه هدف و توجه به تنوعِ فرهنگی است. راهکار این چالش، انجام پژوهش‌های دقیق و هدفمند برای شناختِ مخاطبان، ایجادِ فضاهای تخصصی و گروهی برای گروه‌بندی مخاطبان، و ارائهِ خدماتِ شخصی‌سازی شده است.
چالش سوم، رقابت با فضای مجازی و دسترسی‌های آنلاین به اطلاعات است. در عصرِ دیجیتال، افراد به راحتی می‌توانند به اطلاعاتِ آنلاین دسترسی داشته باشند و شاید کمتر به کتابخانه‌ها مراجعه کنند. از این رو، کتابخانه‌ها باید راهکارهای نوآورانه‌ای برای جذب مخاطبان و ارائهِ خدمات جذاب‌تر بیابند. راهکار این چالش، استفاده از فناوری‌های نوین، ایجادِ فضای تعاملی در کتابخانه‌ها، برگزاریِ برنامه‌های آموزشی و فرهنگی جذاب، و تبدیلِ کتابخانه‌ها به کانون‌های یادگیریِ مدرن است.
چالشِ چهارم، فقدانِ نیروهای متخصص و کارآمد در حوزهِ کتابخانه‌داری است. کتابخانه‌هایی که به نیروهای متخصص و آموزش‌دیده نیاز دارند، باید تلاش کنند تا نیروی انسانی خود را تربیت و توسعه دهند تا پاسخگوی نیازهای روز باشند. راهکار این چالش، آموزش‌های مداوم و تخصصی در زمینهِ کتابخانه‌داری، ایجادِ زمینه‌های شغلی مطلوب برای متخصصان، و توجه به آموزشِ کتابداران در زمینه‌های فن‌آوری اطلاعات و نوآوری است.
در نهایت، کتابخانه‌های موفق در عصرِ حاضر، باید خود را به عنوان مرکزِ تحقیقات، یادگیریِ پایدار و تعاملاتِ اجتماعی بازتعریف کنند. این مراکز، با توجه به چالش‌های پیش‌روی و اتخاذِ راهکارهای مناسب، می‌توانند به کانون‌های دانش و اندیشه‌ورزی تبدیل شوند و نقشی اساسی در ترویجِ آرمان‌های تمدن نوین اسلامی ایفا کنند.
