علم آفرینان/حمیدرضا ملکوتی شاد؛ کتابخانه‌های مدرن در ایران، میراث‌داران تجربیات گذشته و پیشرو در آینده‌اند. آنچه در این طراحی و توسعه اهمیت اساسی دارد، الگوگیری و تطبیق تجربیات جهانی با روح تمدن نوین اسلامی است. این فرایند نیازمند تفکری منسجم و فراگیر است که هم به ظرفیت‌های جهانی توجه کند و هم ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی ایران را در نظر بگیرد.
بررسی دقیق کتابخانه‌های موفق در جهان، نقشه راهی برای کتابخانه‌های ایرانی است. عناصری چون بکارگیری فناوری‌های نوین در امانت‌دهی آنلاین، آموزش‌های مجازی و شخصی‌سازی خدمات، الگوهایی برای نوآوری در کتابخانه‌های ایران محسوب می‌شوند. همچنین، کتابخانه‌های موفق در جوامع مشابه فرهنگی و اجتماعی می‌توانند راهگشا باشند. مطالعه دقیق تجارب آنها در تلفیق محیط کتابخانه با نیازهای جامعه، به‌ویژه نسل جوان، و ارتقای نظم فضایی، کلیدی برای ایجاد محیطی جذاب و انگیزشی است.
مهم است به دنبال کتابخانه‌های نوین در ارائه خدمات نوین و بومی‌سازی شده بود. فضای‌های تعاملی، خدمات تخصصی در حوزه‌های مورد نیاز جامعه و تبدیل کتابخانه‌ها به مراکز نوآوری و خلاقیت از مهمترین عناصر این بومی‌سازی هستند. توسعه خدمات متنوع در زمینه‌های نوین مانند تحقیقات، ارائه مشاوره، برگزاری کارگاه‌های آموزشی، و ارتباطات علمی بین‌المللی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا، ایجاد شبکه‌ای از کتابخانه‌های متصل و تعاملی در سطح ملی، می تواند بستر مناسبی برای تسهیل دسترسی به منابع و دانش فراهم کند.
فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش اساسی در توسعه کتابخانه‌های نوین دارد. بومی‌سازی و توسعه منابع دیجیتال، ایجاد پایگاه‌های داده‌ی غنی و ارائه منابع با کیفیت، هم‌زمان با فراهم کردن امکان تعاملات آنلاین با کاربران، اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. این مهم، کتابخانه‌ها را به مراکز دانش و اطلاعات در عصر دیجیتال تبدیل می‌کند.
نکته‌ی کلیدی در این فرایند، درک عمیق از مقاصد تمدن نوین اسلامی است. باید از تجربیات جهانی الهام گرفته، اما در بستر فرهنگی و اجتماعی ایران، آنها را بومی‌سازی کرد. توجه به این امر در طراحی فضایی، ارائه خدمات و محصولات جدید کتابخانه‌ها، آنها را به مراکز علمی و فرهنگی نوین تبدیل خواهد کرد که با روح تمدن نوین اسلامی همسو هستند.
فصل ششم: الگوهای نوین کتابخانه های جهان در خدمت تمدن اسلامی
پیوند دانش جهانی با ریشه‌های بومی: بازطراحی جایگاه کتابخانه در تمدن نوین اسلامی
برای خلق الگوهای کتابخانه‌ای بومی و مؤثر، مهم است که از دانش جهانی و تجربیات کتابخانه‌های موفق در سرتاسر جهان به مثابه منابع الهام‌بخش بهره ببریم. اما این الگوها باید در قالبی نوین و متناسب با ارزش‌ها و نیازهای فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی ریخته شوند. این امر، مستلزم نگاهی انتقادی و نقادانه به تجربیات جهانی و شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها است. تنها با تحلیل عمیق و توجه به ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی می‌توان الگوهای کاربردی و مؤثری را ایجاد کرد.
یکی از کلیدهای اصلی، شناسایی نیازهای واقعی و فراتر از خواسته‌های سطحی است. به جای الگو برداری صرف از مدل‌های کتابخانه‌ای موفق خارجی، بایستی نیازهای خاص فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی را مورد توجه قرار داد. این نیازها شامل نوع فعالیت‌ها، مطالعات و سایر ویژگی‌ها باید مورد مطالعه دقیق و علمی قرار گیرند. مثلاً بررسی میزان نیاز به منابع آموزشی تخصصی در مقایسه با منابع عمومی، همچنین بررسی میزان دسترسی به فناوری‌های نوین و مدیریت کتابخانه در نواحی مختلف کشور ضروری است.
بومی‌سازی الگوها به معنای انکار دانش جهانی نیست، بلکه به معنی تطبیق و ادغام آن با ساختارهای بومی است. برای مثال، کتابخانه‌های دیجیتال و مجازی می‌توانند به عنوان پل ارتباطی برای دسترسی به منابع متنوع جهانی در نظر گرفته شوند، اما باید با توجه به فرهنگ و زبان فارسی طراحی و اجرا گردند. این شامل ترجمه و تولید محتوای بومی، توسعه زبان فارسی در بستر فناوری‌های نوین، و همچنین ایجاد رابط کاربری ساده و قابل فهم برای کاربران ایرانی است.
همچنین، مدل‌های کتابخانه‌ای که بر مشارکت و تعامل اجتماعی متمرکز هستند، باید با توجه به ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی ایرانی، توسعه یابند. برای مثال، فضاهای کتابخانه‌ای می‌توانند به عنوان مکانی برای گفتمان‌های اجتماعی و تعاملات فرهنگی مورد استفاده قرار گیرند. همکاری با نهادهای فرهنگی، هنری و اجتماعی محلی می‌تواند نقش مهمی در ایجاد این تعاملات ایفا کند.
استفاده از تکنولوژی‌های نوظهور به عنوان یک ابزار قدرتمند در بومی‌سازی الگوهای کتابخانه‌ای ضروری است. این تکنولوژی‌ها می‌توانند به ارتباط موثرتر با مخاطبین کمک کنند، منابع اطلاعاتی را در دسترس همگان قرار دهند، و فعالیت‌های کتابخانه را با کاربران به صورت پویاتر مرتبط نمایند.
نهایتاً، همکاری و تعامل بین نهادهای مختلف مرتبط با کتابخانه، از جمله مراکز آموزشی، دانشگاهی و فرهنگی، به عنوان یک عامل کلیدی در موفقیت این امر محسوب می‌گردد. تبادل تجربیات، برنامه‌ریزی مشترک، و ایجاد ساختارهای همکاری می‌تواند در طراحی و اجرای الگوهای کتابخانه‌ای بومی و مؤثر مؤثر باشد. طراحی و توسعه الگوهای کتابخانه‌ای با نصب مداوم ارزش‌های ایرانی باید در اولویت باشد.
