تبیین و ترسیم جایگاه کتابخانه بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب در تمدن نوین اسلامی(۱۴)
شگفتیِ مهرِ دانش در آینه کتابخانه‌های ایران: جست‌وجوی اوجِ تلاشِ کتابداران و مراکز علمی
پیوندِ کتابخانه‌ها با تمدنِ ایرانی، ریشه در دلِ تاریخ این سرزمین دارد. نگاهی به گذشته، ما را به سوی مردان و زنانِ بلند همت می‌کشاند که با آگاهی از اهمیتِ کتاب و دانش، در بنا و بسطِ این مراکز فرهنگی نقشِ اساسی ایفا کرده‌اند. شناساییِ نمونه‌های برجسته، ما را به فهمِ عمیق‌تر از جایگاهِ کتابخانه در سیرِ تمدنِ ایران نزدیک می‌کند.
در دلِ حوزه‌های علمیه و مدارسِ دینی، نام‌های درخشانِ کتابداران و دانشمندان، چون ستارگانی بر آسمانِ تاریخ ایران می‌درخشند. افرادی که با جمع‌آوری و نگهداریِ نسخ خطی، نقشِ بسزایی در حفظِ میراثِ فرهنگیِ اسلامی و ایرانی ایفا کردند. تلاشِ بی وقفه در کپی‌برداریِ کتب، نشرِ دانش و ایجادِ محیطِ یادگیریِ مطلوب، نشان از تعهدِ این افراد به توسعهِ فرهنگی دارد. آثارِ برجسته‌یی که از این تلاش‌ها به جای مانده‌اند، گواهِ تلاشِ مستمرِ آنان برای ترویجِ علم و دانش هستند.
در دوره‌های مختلفِ حکومت‌های ایران، کتابخانه‌های سلطنتی، با شکوه و عظمتِ خاص خود، در ایجادِ فضای علمی و فرهنگیِ مناسب، نقشِ مهمی ایفا کرده‌اند. در کنار این مراکز، کتابخانه‌های خصوصی نیز، با اهدای منابع و حمایتِ مادی و معنوی از سوی افرادِ خیر، به توسعهِ دانش و فرهنگ کمک کرده‌اند. هر کدام از این کتابخانه‌ها و کتابداران، با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی و سیاسی زمانه خود، در ایجاد و توسعهِ فضایی برای انتقالِ علم و فرهنگ نقش آفرین بودند. بررسی و مطالعه‌ی دقیقِ این کتابخانه‌ها، به ما کمک می‌کند تا عمقِ تعهدِ ایرانیان به کتاب و دانش را درک کنیم. اما، پرداختن به این موضوع تنها به بیانِ نام و عنوانِ افرادی خاص خلاصه نمی‌شود. باید به بررسیِ نقشِ اجتماعی، فرهنگی و علمیِ هر کتابخانه و هر کتابدار پرداخت تا بتوانیم به درکی عمیق‌تر از جایگاهِ آن‌ها در فرهنگ و تاریخ ایران دست یابیم.
به عنوان مثال، در دوره‌های مختلفِ تاریخی، کتابخانه‌های سلطنتی و امارت ها به عنوان مراکز مهمی در انتقال دانش و فرهنگ عمل می‌کرده‌اند. مطالعه‌ی دقیقِ ساختار و محتوا و عملکرد این مراکز، به روشن شدنِ نقشِ مهمِ حاکمان در توسعهِ کتابخانه‌ها کمک می‌کند. همچنین، بررسیِ کتابخانه‌های خصوصی و نقشِ حامیان مالی و معنوی در توسعه آن‌ها، می‌تواند درکِ بهتری از تعاملاتِ اجتماعی و فرهنگی در پیشرفتِ این مراکز را به ما هدیه کند.
نقشه نوینِ کتابخانه‌ها در تمدنِ نوین اسلامی: الگوگیری از تجربه‌های جهانی
کتابخانه‌ها، نه تنها به عنوان انبارِ کتاب، بلکه به عنوان کانونِ دانش و رزمگاهِ اندیشه در جامعه‌ی امروز، جایگاهی ممتاز دارند. در این بستر نوین، نیاز به بازنگری و نوآوری در شیوه‌های مدیریت، ارائه خدمات و طراحی فضایی کتابخانه‌ها به منظور همگام شدن با تمدنِ نوین اسلامی احساس می‌شود. این امر مستلزم بررسی و بهره‌گیری از الگوهای موفق کتابخانه‌های سایر کشورها، به ویژه آن‌هایی که در خلق تجربیات نوین و تعاملات مؤثر موفق بوده‌اند، می‌نماید.
بررسی کتابخانه‌های موفق در سطح جهانی، می‌تواند الگوهایی را برای بهبود و ارتقای کتابخانه‌های ایران ارائه دهد. برای مثال، کتابخانه‌هایی که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تجربه‌های نوآورانه‌ای را در زمینه‌های امانت‌دهی آنلاین، آموزش‌های مجازی، و خدمات شخصی‌سازی‌شده به کاربران ایجاد کرده‌اند، الگوهایی برای کتابخانه‌های ایرانی محسوب می‌شوند.
همچنین، کتابخانه‌های موفق در بستر فرهنگی و اجتماعی مشابه، می‌توانند الهام‌بخش خوبی باشند. درکِ ارتباط بین محیط کتابخانه با نیازهای اجتماعی و فرهنگی مخاطبان، به ویژه نسل جوان، در طراحی و توسعه‌ی کتابخانه‌های ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. نظم و طراحیِ محیطی کارآمد و منسجم، نقشِ محوری در ایجادِ فضایی جذاب و انگیزشی برای استفاده از کتابخانه دارد.
علاوه بر این، کتابخانه‌های موفق در ارائه خدمات نوین و بومی‌سازی‌شده، مثل ایجاد فضای‌های تعاملی و ارائه خدمات تخصصی در حوزه‌های مورد نیاز جامعه، بتوانند الگوی مناسبی برای کتابخانه‌های ایرانی باشند. این امر مستلزم آن است که کتابخانه‌ها نقش خود را به عنوان مراکز نوآوری و خلاقیت در جامعه ایفا کنند.
اهمیتِ توجه به بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای دسترسی آسان‌تر به اطلاعات و منابع، در کتابخانه های نوین بسیار محسوس است. کتابخانه‌های موفق در بومی‌سازی و توسعه‌ی منابع دیجیتال، می‌توانند الگوی مناسبی برای کتابخانه‌های ایرانی محسوب شوند. ایجاد پایگاه‌های داده‌ی غنی و دسترسی به منابع دیجیتال با کیفیت، به همراه تعاملات آنلاین با کاربران، می‌تواند کتابخانه‌ها را در بستر جهانی به خوبی جای دهد.
نهایتا، شناخت و بررسی الگوهای کتابخانه‌های موفق در کشورهای پیشرفته و در بستر فرهنگی و اجتماعی مشابه ایران، می تواند در راستای نوآوری و بهبود خدمات کتابخانه های ایرانی مفید واقع شود. با الهام‌گیری از تجربیات جهانی و بومی‌سازی مؤثر آن در چارچوب تمدنِ نوین اسلامی، می‌توان کتابخانه‌های ایران را به مراکزِ نوینِ دانش و فرهنگ تبدیل کرد.
